Zobánay Arzesht

(Háltráné gón Nágománá)

Jost kanók : Salál Sáwadh

Jost : Taw zobáná chié sarpad bay? Tai hayálá zobán chié?

Passaw: Zobán chó sarzáherá labzáni mocchié, tawáráni mocchié ke  yakk mardoméay habará domigá sar kant. Bale zobánay arzesht bass hamincho naent. Zobán tai har chizzay bonyád ent. Har elmay, sáensay har sháhay, labzánkay, syásatay, ezmay, harchi ke mardom kant, á drostáni bonyád ent. O donyáay tahá har chizzé ke bitag, wahdá dánke róche maróchi, á drosténáni hamá ambár hamé zobánay tahá ent. Zobán ke mabit mardomay démrawi óshtit, balkén poshtá rawt, halás bit. O pa yakk rájéá zobánay arzesht esh ent ke zobán rájay wajuday, rájay hastiay bonyád ent. Zobán o zemin, é doén chizz rájay bonyád ant. É ke mabant, ráj halás, kawm merit.

Jost : Dr! Anchó ke shomá wati video clipéay tahá hamé tors o gomán paddará kotagat ke Balóchi zobán padrawi kanán o poshtá rawán ent. Chó bit ke bándá bégwáh bebit, bale domi némagá, é ham márag bit, yakk kacchéá may tahá é pegr o napsiyáti máreshté atkag, mará wati zobán rakkénag o áiay haterá johd kanagi ent. Labzánk o literatureay taká ham kamm kammá jwanén wadhéá kár bayán ent. Nebeshtah o wánag bayagá ent ke nun má gosht nakanén, hecch nabayagá ent godhá é bonyádá taw Balóchi zobánay bándátá chón genday?

Passaw: Ji haw! Man é gapp jatag ke Balóchi zobán róch pa róch poshtá rawán ent. Hamé paym Bráhui zobán ham o Balócháni édege zobán ke hast ant, dráh poshtá rawán ant. O yakk zobáné démá rawán ent yá poshtá rawán ent, eshiay zánagá dege baláhén elmé nalóthit, dege pi-ech-dhi o dege dhegrié nalóthit. Bass lahté nesháni ant ke taw áhán genday. O masterén nesháni hamesh ent ke har padréchá rand zobán kamm tarrán bit. Har naslá rand zobánay labz gár bayán bant. Ni má bechárén ke, má wati pirénán bechárén. Incho labz, Balóchiay incho labz ke áhán zántag, má nazánén o incho ke má zánén, may chokk nazánant. Bezán har padréchá rand zobánay labz gár bayán ant o é zobánay poshtá rawagay nesháni ent. O é paym ke bebit godhá yakk róché anchén kayt ke zobánay jend gár bit parcháke zobán wa hamé labz ant. Labz ke rawant o gár bant, zobán kojá óshtit. Ni é béshakk, kammoké hamé samá o hamé zánt atkag may tahá ke zobánay wástá chizzé kanagi ent, pa zobánay rakkénagá johdé kanagi ent bale daninga má á haddá kanagá naén ke, yani may johd á haddá naent ke may zobáná rakkénet bekant.

Jost: Agan zobánéá sarkári posht o panáhi gón mabit, á hecch rangá démrawi kot nakant o mán margay páncholán rawt?

Passaw: Ji haw! Sarkári posht o panáhi yá taw gosht kanay ke syási posht o panáhi, pa yakk zobánéay démrawiá allami ent. Sarkári posht o panáhi ke gón bit, syási komakk ke gón bit godhá zobánay jédhah o janjáláni gisshénagay háterá edárah jódh kanag bant. Á zobán wánagjáhán wánénag bit, á zobán rasándaray tahá wati hakkén jáhá gipt, médhiáay tahá. Ni é chizz, é lázomi ent. Dánke sarkári posht o panáhi, syási posht o panáhi gón mabit, may zobán démá shot nakant. Bechár, anni may zobánay poshtá rawagay masterén sawab syási ent ke má syási hesábá golám én pameshká may zobán pasht kaptag. Pameshká may zobáná na eskólá jágah hast, nanke sarkári kárgesán. Syási o sarkári posht o panáhi allami ent.

Jost: Dr! Ma wati chágerdá gendén. Edá hamá ke may náwánendah o las mardom ent, áiay gwará wati zobánay zagr o sharterén dróshom mantag o wati chokkáná ham hél Balóchi dayant o mán Balóchiá par máénant o gapp kanant bale á ke may wánendah ent o watárá démrawipasond o rozhnápegr zánant, áyáni dapá incho wati zobánay labz nést, incho ke Englesh o Ordu. O mán wati chokkáni dapá ham Englesh o Ordu nádéntag. É esháni gésh wánendah bayag ent? Yá eshiay masterén ellat kojám bit kant o chi ent?

Passaw: Ji haw, é gapp rást ent. Hamá mardomán ke eskólán wantag, hamáhán ke má wánendah goshén, áháni kerrá Balóchi zobán légárter ent. Áháni zobán proshtag, áháni dapá dege zobánáni labz géshter neshtagant. É naent ke Balóchiá nést ant. Balóchiá “chell o panjáh” hast ent bale á anga “chális pachás” kanant. É hamé chizzay asar ent ke taw eskólá ke raway, eskólá tai zobán nést ent, dhanni zobán ant, Pársi ent, Engrézi ent, Arabi ent, dege zobán ant. Áhán ke taw wánay, padá kamm kammá tai jenday zobánay labz tai delá dar káyant o á zobánáni labz tai dapá nendant. Anni Balóchi zobánay sharterén dróshom, wahdi yá ke támdárén dróshom hamá mardománi kerrá ent ke áhán nawantag. Hamáhán ke eskólá nawantag, zobán hamáháni kerrá ent. Sharterén zobán, asilén zobán yá zagrén zobán hamáháni kerrá ent o é mardomán ke wantag esháni kerrá zobán nést. Yakk sawabé eshiay hamesh at ke man gosht ke á héldár bant ke dhanni zobánéá wánant pameshká áháni zobáná hamá dhanni labz nendant. O domi sawab kamteriay máresht ent. É mardom ke má áhán wánendag goshén, é asalá némwánendag ant. Hamá genday goshant ke “ némhakim hatrahe ján, némollá hatrahe imán”. É némolláén mardom ant. Má harchi ke hast én, má harchi ke Ordu, Engrézi, Arabi o Pársi eskóláni tahá wantag, má dráh némollá én. May hayálá á zobán sharter ant o may harábter ent. É kamteriay máresht ent ke áháná é chizz parmáit ke wat o wati chokkán ham wati wadhá kanagá ant.

Jost: Zobánay zendag dáragá labzánk chi kot kant?

Passaw : Zobánay zendag dáragá labzánkay wati kerdé hast ent. Áiay tahá hecch shakk nést parcháke wahdé taw sharrén chizzé nebeshtah bekanay, sharrén shayré nebeshtah bekanay, á mardomán dóst bit, mardom géshá gésh wánanty o é paym hamá zobánay labz, zobánay jend mardománi kerrá sar bit. Anni bechár Balóchiay ahdi shayr ant, whdi shayr ant ke mardomán pa del yát bitagant. Yakk padréchéá domiára sar kotagant, á hamé sawabá ke hamá shayray jend jándár bitag. Balóchiay wahdi sháeri anchó jándár ent ke áiá wat watárá barán kotag démá, cha yakk nasaléá domi nasalá, dánke may kerrá sar bitag. Yakk sharrén chizzé ke taw nebeshtah kanay, á pa zobáná páedag ent. Á pa labzánká ham páedag ent, pa zobáná ham páedag ent o pa zobánay démrawiá ham wati kerdá adá kant.

Jost: Dr! Yakk zobáné chón démrawi kot kant ke áiá nawisagay yakk rahbandé mabit.

Passaw: Ji haw, é gappá hecch shakk nést ke dánke zobánéá nebeshtah rahband mabit, syáhag mabit, á démrawi kot nakant. Á démrawiá bell, á wa zendag bit nakant annigén dawrá. Bechár, wahdi dawr shotag. Wahdá nebeshtah kanokái nabitag. Wahdá zobán hamé wadhá démá shotag ke mát o petán hamá zobáná ke gapp jatag, chokkán ón, padá nomásagán. Hamé paymá nasal dar nasal á zobán rawán bitag. Bale ni chó naent. Ni tará nebeshtahay tahá áyagi ent. Agan taw nebeshtahay tahá atk nakanay, agan tai zobán nebeshtahay tahá atk nakant, á démá narawt, áiay róch hesábi ant. É gappá hecch shakk nést, bé syáhagá zobán namánit annigén dawrá…

Jost: Taw zobándóstiá chón gisshénay? Eshiay lóth chi ant?

Passaw: Zobándósti, anchó ke cha námá záher ent, zobánay dósti ent, zobánay dóst dárag ent. Bass é naent ke taw goshay “Balóchi may wati shahdén zobán ent”, padá dast kotthá ant, neshtagay. Na. Zobándósti bayd ent, tará amal beparmáit. Zobándósti tará zobánay démá baragay háterá johd beparmáit. Zobándósti tai tahá é máreshtá pédág bekant ke é mani zobán ent, eshiay démá baragay zemmah manig ent. Anchó ke chokk ent. Taw wati chokkay zemmadár taw ay, wat ay, dege mardom naent. Hamé paymá wati zobánay démá baragay zemmawár ham taw wat ay. Dege mardomé nayayt tai zobáná démá nabárt. Darkawm tai zobánay dardwár naent, incho gamwár naent. Tará wati zobán wat démá baragi ent, pareshiá wat johd kanagi ent, pareshiá wat ráh o dar patthagi ant. É chizz ent zobándósti. Bass é naent ke hoshká dali dáli kanay, hoshká zobáni jamah harch kanay pa zobáná. É wadh na, amali kár lóthit. Zobándósti amali káray nám ent.

Jost: Dr! godhsará pa nódarbarán wati zobánay dargatá tai koloh chi ent?

Passaw: Godhsará man UNESCOay kolohé sar kanag lóthán sangatán. UNESCO bezán United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization goshit ke zobán do chizzay sawabá gár bit. Yakké hamesh ent ke dhannigáni lagaty gotthá bebit, bezán ráji hesábá taw golám bebay o domi tai jend wati zobánára dóst madárit. É do sawab ant bezán dhannigáni latth o lagat o tai jenday bémehri o nádósti. É chizz zobánárá gár kant. Dánke taw ráji hesábá ázát mabay, dánke taw ráji golámiay sánkalán masenday o dánke taw wati jenday zobáná wat dóst madáray, zobán démá shot nakant o zobán rakket ham nakant.